Από τις 25 Νοεμβρίου (Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών) και για τις επόμενες 16  ημέρες μέχρι τις 10 Δεκεμβρίου (Διεθνής Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) λαμβάνει χώρα η διεθνής εκστρατεία Ακτιβισμού για την εξάλειψη βίας κατά των γυναικών και κοριτσιών. 

Στα πλαίσια της πιο πάνω εκστρατείας θεωρήσαμε σκόπιμο και αναγκαίο να συντάξουμε ένα κείμενο στο οποίο θα περιλαμβάνεται αρχικά η έννοια της  ‘βίας κατά της γυναίκας’, ορισμένα δεδομένα γύρω από το πολυδιάστατο ζήτημα της βίας, τη νομοθεσία για την καταπολέμηση και αντιμετώπιση τόσο του αδικήματος αυτού αλλά και άλλων αδικημάτων τα οποία σχετίζονται με τη βία κατά της γυναίκας.

Βία κατά της γυναίκας=

Όπως ορίζεται από τη Διακήρυξη του ΟΗΕ για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών (1993) η βία κατά των γυναικών είναι:

 “κάθε πράξη βίας με βάση το φύλο που έχει ως αποτέλεσμα ή είναι πιθανό να έχει ως αποτέλεσμα σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη ή πόνο στις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των απειλών για τέτοιες πράξεις, του εξαναγκασμού ή της αυθαίρετης στέρησης της ελευθερίας, είτε συμβαίνει στη δημόσια είτε στην ιδιωτική ζωή”. , 

Επίσης, σύμφωνα με τον ορισμό του άρθρου 3 της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (“Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης”) ‘βία κατά των γυναικών’ νοείται ως

παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μορφή διάκρισης κατά των γυναικών και σημαίνει όλες τις πράξεις βίας με βάση το φύλο που έχουν ως αποτέλεσμα ή ενδέχεται να έχουν ως αποτέλεσμα σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική ή οικονομική βλάβη ή ταλαιπωρία των γυναικών, συμπεριλαμβανομένων των απειλών για τέτοιες πράξεις, του εξαναγκασμού ή της αυθαίρετης στέρησης της ελευθερίας, είτε συμβαίνουν στη δημόσια είτε στην ιδιωτική ζωή”.

Ευρωπαϊκά Δεδομένα 

❗ Το 2020, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων κατέγραψε 444 περιπτώσεις γυναικοκτονιών σε όλη την Ευρώπη – σχεδόν σίγουρα πρόκειται για υποεκτίμηση.

❗ Η εμπορία ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση παραμένει η πιο διαδεδομένη μορφή εκμετάλλευσης ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σχεδόν τα τρία τέταρτα (72%) όλων των θυμάτων στην ΕΕ και το 92% των θυμάτων που διακινούνται για σεξουαλική εκμετάλλευση είναι γυναίκες και κορίτσια.

❗Παρότι δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή που να συμπεριλαμβάνει τη διάσταση του φύλου, στην Κύπρο σημειώθηκαν 9 γυναικοκτονίες το 2019, 5 το 2020 και 5 το 2021 και 1 το 2022, φτάνοντας συνολικά τις 20 γυναικοκτονίες σε λιγότερο από μια 4ετία επισημαίνει η Συμβουλευτική Επιτροπή για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια.

❗Στην Ελλάδα καταγράφηκαν 16 γυναικοκτονίες μέσα στο 2022. Την ίδια στιγμή σχηματίζονται 28 δικογραφίες την ημέρα για ενδοοικογενειακή βία.

❗Σύμφωνα με την έρευνα της ΕΕ για τα θεμελιώδη δικαιώματα του 2021 (FRA survey 2021), συνολικά, 2 στα 5 άτομα (41 %) στην ΕΕ-27 βίωσαν παρενόχληση (μία ή περισσότερες πράξεις) κατά τα 5 έτη πριν από την έρευνα και το 29 % την βίωσαν κατά τους 12 μήνες πριν από την έρευνα. Αυτό αντιστοιχεί σε σχεδόν 110 εκατομμύρια άτομα στην ΕΕ-27 που βίωσαν παρενόχληση σε ένα έτος (εκτίμηση με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας σε σχέση με τον πληθυσμό της ΕΕ).

❗Παρόλο που δεν υπάρχει έρευνα σε επίπεδο ΕΕ με ανάλυση κατά φύλο σχετικά με τη συχνότητα και τη βλάβη της βίας στον κυβερνοχώρο και υπάρχει περιορισμένη έρευνα σε εθνικό επίπεδο στα κράτη μέλη της ΕΕ, η διαθέσιμη έρευνα διαπιστώνει ότι οι γυναίκες είναι δυσανάλογα στόχοι ορισμένων μορφών βίας στον κυβερνοχώρο σε σύγκριση με τους άνδρες.

❗Σύμφωνα με την έρευνα της ΕΕ για τα θεμελιώδη δικαιώματα του 2014, συνολικά το 14 % των ατόμων στην ΕΕ βίωσε παρενόχληση στον κυβερνοχώρο κατά τα 5 έτη πριν από την έρευνα. Επιπλέον, το 5 % των γυναικών έχουν βιώσει μία ή περισσότερες μορφές διαδικτυακής παρενόχλησης από την ηλικία των 15 ετών και το 2 % την έχουν βιώσει κατά τους 12 μήνες που προηγούνται της έρευνας.

❗Η σημασία της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο απαλλαγμένης από την ηλεκτρονική βία επισημάνθηκε από την Ομάδα Εμπειρογνωμόνων για τη Δράση κατά της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (GREVIO), αρμόδια για την παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, δημοσιεύοντας στις 24 Νοεμβρίου 2021 τη Γενική Σύσταση αριθ. 1 για την ψηφιακή διάσταση της βίας κατά των γυναικών∙ η πρώτη σύσταση που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης η οποία περιγράφει το πρόβλημα της έμφυλης βίας κατά των γυναικών που διαπράττεται στο διαδίκτυο και διευκολύνεται από την τεχνολογία.

Παγκόσμια Δεδομένα

❗Σε μια πρόσφατη δημοσκόπηση που διενεργήθηκε σε 8 χώρες από την Ipsos MORI, για λογαριασμό της Αμνηστίας, το 23% των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα σε όλες τις χώρες – δηλαδή σχεδόν το ένα τέταρτο – είχαν βιώσει διαδικτυακή κακοποίηση ή παρενόχληση. Οι χώρες στις οποίες διεξήχθη η δημοσκόπηση περιλαμβάνουν τη Δανία, την Ιταλία, τη Νέα Ζηλανδία, την Πολωνία, την Ισπανία, τη Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ.

❗Οι γυναίκες που είναι πολιτικά ενεργές στο διαδίκτυο βιώνουν προσβολές, ρητορική μίσους, κινδύνους για τη φήμη τους, σωματικές απειλές και σεξουαλική διαστρέβλωση. Οι γυναίκες ακτιβίστριες στοχοποιούνται από μορφές κακοποίησης που αποσκοπούν στο να τις φιμώσουν, συμπεριλαμβανομένων των “μαζικών επιθέσεων” όπου στοχοποιούνται από συντονισμένα κύματα διαφορετικών μορφών διαδικτυακής κακοποίησης. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια αντιμετωπίζουν υψηλότερα ποσοστά και σοβαρότερη διαδικτυακή βία όταν συμμετέχουν σε εκστρατείες συνηγορίας, ιδίως σε σχέση με τη δικαιοσύνη των φύλων.

❗Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη από τη ΜΚΟ “Plan International”, περισσότερες από τις μισές από τις 14.000 γυναίκες ηλικίας 15 έως 25 ετών από 22 διαφορετικές χώρες που συμμετείχαν στη συνέντευξη δήλωσαν ότι έχουν υποστεί διαδικτυακή παρακολούθηση, ότι τους έχουν στείλει μηνύματα και εικόνες με σαφήνεια ή ότι έχουν κακοποιηθεί στο διαδίκτυο. Οι 22 χώρες από τις οποίες συγκεντρώθηκαν τα στοιχεία είναι οι εξής: Αυστραλία, Μπενίν, Βραζιλία, Καναδάς, Κολομβία, Δομινικανή Δημοκρατία, Εκουαδόρ, Γερμανία, Γκάνα, Γουινέα, Ινδία, Ινδονησία, Ιαπωνία, Κένυα, Ολλανδία, Νιγηρία, Νορβηγία, Φιλιππίνες, Ισπανία, Ταϊλάνδη, ΗΠΑ, Ζάμπια.

❗Με βάση ανάλυση του 2018 των δεδομένων επιπολασμού από το 2000-2018 σε 161 χώρες και περιοχές, που διεξήχθη από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για λογαριασμό της διυπηρεσιακής ομάδας εργασίας του ΟΗΕ για τη βία κατά των γυναικών :

• περίπου 1 στις 3 (30%) γυναίκες παγκοσμίως έχουν υποστεί είτε σωματική ή/και σεξουαλική βία από τον σύντροφο είτε σεξουαλική βία από τρίτο κατά τη διάρκεια της ζωής τους∙ το μεγαλύτερο μέρος αυτής της βίας είναι βία από τον σύντροφο.
• σχεδόν το ένα τρίτο (27%) των γυναικών ηλικίας 15-49 ετών που έχουν συνάψει σχέση αναφέρουν ότι έχουν υποστεί κάποια μορφή σωματικής ή/και σεξουαλικής βίας από τον σύντροφό τους.

❗45.000 γυναίκες και κορίτσια, περισσότερες από τις μισές (56%) από τις 81.100 που δολοφονήθηκαν πέρυσι παγκοσμίως, δολοφονήθηκαν από τον σύζυγο, σύντροφο ή άλλο συγγενή τους.

❗Το 2021, 1 στις 4 γυναίκες και κορίτσια ηλικίας 15-49 ετών στην υποσαχάρια Αφρική (24,7%) είχαν υποστεί ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων.

❗Η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών στο Αφγανιστάν είναι ένα διάχυτο πρόβλημα. Από τον Αύγουστο του 2021 έως τον Ιούνιο του 2022, η Αποστολή Βοήθειας του ΟΗΕ στο Αφγανιστάν (UNAMA) έλαβε 87 αναφορές για βία κατά γυναικών και κοριτσιών, συμπεριλαμβανομένων 2 δολοφονιών προς τιμήν, καμία από τις οποίες δεν εξετάστηκε μέσω του επίσημου συστήματος δικαιοσύνης, ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που δεν έχουν αναφερθεί επαρκώς λόγω των περιορισμών στη συλλογή δεδομένων και των εμποδίων στην υποβολή αναφορών.

❗Στο Ιράν γινόμαστε μάρτυρες παραβιάσεων της ελευθερίας μετακίνησης των γυναικών και του θεμελιώδους δικαιώματος αυτοδιάθεσης και επιλογής. Ο θάνατος της υπό κράτηση της Mahsa (Zhina) Amini στις 16 Σεπτεμβρίου 2022, από την αστυνομία “ηθικής” του Ιράν επειδή φορούσε χαλαρό χιτζάμπ, πυροδότησε το κίνημα της κοινωνίας των πολιτών στο Ιράν κατά του ιρανικού καθεστώτος και του απαρτχάιντ των φύλων, με τις γυναίκες να ηγούνται του κινήματος αψηφώντας κάθε κίνδυνο για τη ζωή τους. Οι δυνάμεις ασφαλείας απάντησαν με παράνομη βία, συμπεριλαμβανομένου, σκοτώνοντας άνδρες, γυναίκες και παιδιά και τραυματίζοντας χιλιάδες άλλους.

Σχετικές Νομοθεσίες 

Κυπριακές Νομοθεσίες οι οποίες αφορούν πτυχές της βίας κατά των γυναικών οποιασδήποτε μορφής:

🔸o περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2021 (Ν.115(I)/2021)  ο οποίος εναρμονίζεται με τις πρόνοιες Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Κυρωτικό) Νόμο του 2017 (Ν. 14(III)/2017). Σύμφωνα με το Νόμο αυτό καταδικάζονται όλες οι μορφές έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, κατονομάζονται σε σχετικό Πίνακα ποια θεωρούνται αδικήματα βίας κατά της γυναίκας, περιλαμβάνεται ως αδίκημα η οικονομική και ψυχολογική βία, κατονομάζονται επιβαρυντικοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την επιμέτρηση και επιβολή ποινής αλλά και διευκρινίζει ποια πρέπει να είναι η μεταχείριση θυμάτων σύμφωνα και με το νόμο που θα αναφέρουμε πιο κάτω.

🔸ο περί της Θέσπισης Ελάχιστων Προτύπων σχετικά µε τα Δικαιώµατα, την Υποστήριξη και την Προστασία Θυµάτων της Εγκληµατικότητας Νόµος του 2016 (51(I)/2016) ο οποίος ενσωματώνει τηνΕυρωπαϊκή Οδηγία 2012/29/ΕΕ, αποτελεί μέσο ώστε να ακούγονται τα θύµατα αξιόποινων πράξεων εξασφαλίζοντας ότι τυγχάνουν της δέουσας πληροφόρησης, υποστήριξης και προστασίας τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια µιας ποινικής διαδικασίας.

Συγκεκριμένα ο Νόμος αυτός προβλέπει τις πληροφορίες που πρέπει να παρέχει η Αστυνομία στο θύμα κατά την επαφή της με αυτό, το δικαίωμα του θύματος να λαμβάνει προστασία από τις Αρχές  από πιθανή εκδίκηση ή εκφοβισµό,δευτερογενή θυματοποίηση ειδικότερα κατά τη διάρκεια και µετά την έρευνα και δίωξη του δράστη αλλά και την αντιμετώπιση που πρέπει να έχει κατά τη δικαστική διαδικασία από τους εμπλεκόμενους φορείς (εδώ το σχετικό μας άρθρο).

🔸 ο περί της Προστασίας από Παρενόχληση και Παρενοχλητική Παρακολούθηση Νόμος του 2021 [(Ν.114(Ι)/2021)]. H παρενόχληση (harassment) και η παρενοχλητική παρακολούθηση (stalking) έχουν καταγραφεί πρόσφατα ως αδίκημα στην Κύπρο μέσω της θέσπισης της πιο πάνω ειδικής νομοθεσίας. Το αδίκημα της παρενόχλησης και της παρενοχλητικής παρακολούθησης ποινικοποιούνται ενώ σχετικά με την παρενοχλητική παρακολούθηση (stalking) καταγράφονται και συμπεριφορές που συνιστούν παρενοχλητική παρακολούθηση (εδώ το σχετικό μας άρθρο).

🔸 o περί Ίσης Μεταχείρισης Ανδρών και Γυναικών στην Απασχόληση και στην Επαγγελματική Εκπαίδευση Νόμος του 2002 (Ν.205(Ι)/2002). Σύμφωνα με το Νόμο αυτό προβλέπεται η διαδικασία υποβολής παραπόνου σε περίπτωση σεξουαλικής παρενόχλησησης στο χώρο εργασίας καθώς και τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις ενός εργοδότη/τριας οι οποίοι πρέπει να διασφαλίζουν ότι λαμβάνουν κάθε μέτρο για την αποτροπή σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας τους (εδώ και εδώ  είναι τα σχετικά μας άρθρα).

🔸ο περί της Καταπολέμησης του Σεξισμού και του Διαδικτυακά Διαδιδόμενου Σεξισμού και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2020 (Ν. 209 (Ι)/2020). Στον  πολύ πρόσφατο αυτό Νόμο προβλέπεται η νομική έννοια του όρου σεξισμού και διαδικτυακού σεξισμού, ενώ ποινικοποιείται για πρώτη φορά η διάπραξη των αδικημάτων αυτών. Συγκεκριμένα  ποινικοποιείται η δημόσια ή ιδιωτικά εκδηλουμένη σεξιστική συμπεριφορά που στρέφεται κατά συγκεκριμένου προσώπου ή κατά συγκεκριμένης ομάδας προσώπων η οποία έχει στόχο να πλήξει τα δικαιώματα θύματος (ων) μειώνοντας την αξιοπρέπεια τους ή που προαγάγει ή ενισχύει τα έμφυλα στερεότυπα και τις διακρίσεις φύλων. Σημαντικό είναι ότι έχει ερμηνευθεί και η έννοια ΄στερεότυπα των φύλων’ (εδώ είναι το σχετικό μας άρθρο στα αγγλικά).

Η βία αποτελεί σαφή παραβίαση των δικαιωμάτων του θύματος, ιδίως της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας του προσώπου (άρθρα 1 και 3 του Χάρτη). Υπό το πρίσμα του δικαιώματος αποτελεσματικής προσφυγής (άρθρο 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και άρθρο 47 του Χάρτη), η ποινική διαδικασία κατοχυρώνει τα δικαιώματα του θύματος, καθώς διατηρεί την ταυτότητα μιας κοινότητας δικαίου που βασίζεται στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σύμφωνα με την οδηγία 2012/29/ΕΕ για τα δικαιώματα των θυμάτων, (άρθρο 1 και αιτιολογική σκέψη 9), το θύμα βίαιου εγκλήματος πρέπει να αναγνωρίζεται ως το πρόσωπο που αδικείται από τον δράστη, να προστατεύεται από την επανάληψη της θυματοποίησης, να του παρέχεται πρόσβαση στη δικαιοσύνη και να του δίνεται η δυνατότητα να συμμετέχει στις ποινικές διαδικασίες.

Είναι προφανές ότι η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών αποτελεί παγκόσμια πανδημία. Όταν τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών περιορίζονται σε κάθε πτυχή της ζωής, είναι ζωτικής σημασίας να καταβληθούν προσπάθειες για την αποκατάσταση όλων των δικαιωμάτων.

Τα διεθνή και εθνικά νομοθετικά πλαίσια προσφέρουν τα απαραίτητα εργαλεία για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων και βίας κατά των γυναικών∙ η ευαισθητοποίηση του κοινού και του ιδιωτικού τομέα είναι το κλειδί για την εφαρμογή των πλαισίων αυτών για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας και της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών.

Η βία κατά των γυναικών – ξεκάθαρα παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Η βία αποτελεί σαφή παραβίαση των δικαιωμάτων του θύματος, ιδίως της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας του προσώπου (άρθρα 1 και 3 του Χάρτη). Υπό το πρίσμα του δικαιώματος αποτελεσματικής προσφυγής (άρθρο 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και άρθρο 47 του Χάρτη), η ποινική διαδικασία κατοχυρώνει τα δικαιώματα του θύματος, καθώς διατηρεί την ταυτότητα μιας κοινότητας δικαίου που βασίζεται στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σύμφωνα με την οδηγία 2012/29/ΕΕ για τα δικαιώματα των θυμάτων, (άρθρο 1 και αιτιολογική σκέψη 9), το θύμα βίαιου εγκλήματος πρέπει να αναγνωρίζεται ως το πρόσωπο που αδικείται από τον δράστη, να προστατεύεται από την επανάληψη της θυματοποίησης, να του παρέχεται πρόσβαση στη δικαιοσύνη και να του δίνεται η δυνατότητα να συμμετέχει στις ποινικές διαδικασίες.

Είναι προφανές ότι η βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών αποτελεί παγκόσμια πανδημία. Όταν τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών περιορίζονται σε κάθε πτυχή της ζωής, είναι ζωτικής σημασίας να καταβληθούν προσπάθειες για την αποκατάσταση όλων των δικαιωμάτων.

Τα διεθνή και εθνικά νομοθετικά πλαίσια προσφέρουν τα απαραίτητα εργαλεία για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων και βίας κατά των γυναικών∙ η ευαισθητοποίηση του κοινού και του ιδιωτικού τομέα είναι το κλειδί για την εφαρμογή των πλαισίων αυτών για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας και της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών.

Υ.Σ. Εάν θέλετε να διαβάσετε/ακούσετε ιστορίες γυναικών θυμάτων βίας από διάφορες χώρες συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας και Κύπρου πιο κάτω είναι μερικές σελίδες.