Γυναίκες στην ΕΤΜΜ: H Ιωάννα Ελευθερίου και η Επικοινωνία της Επιστήμης και Τεχνολογίας σε μια εποχή παραπληροφόρησης #S05
Με την παραπληροφόρηση σε έξαρση, το ξέσπασμα της πανδημίας Covid-19, και την ορατή πλέον τεχνολογική βιομηχανική επανάσταση (4.0), η ανταλλαγή ακριβούς επιστημονικής πληροφόρησης δείχνει πιο σημαντική από ποτέ. Με αφορμή αυτά και την απουσία επικοινωνιολόγων της επιστήμης και τεχνολογίας στην Κύπρο μιλήσαμε με την Ιωάννα Ελευθερίου, άλλη μια επιστημόνισσα, που προστίθεται περήφανα στις ιστορίες μας.
Η Ιωάννα, απέκτησε το πτυχίο της στη Βιολογική Χημεία από το Πανεπιστήμιο Κύπρου και έπειτα το 2016 απέκτησε το πολύ ενδιαφέρον Μεταπτυχιακό στην Επικοινωνία της Επιστήμης και Τεχνολογίας (MSc in Science, Technology and Society) από το University College of London (UCL).
H Ιωάννα εργάζεται ως καθηγήτρια Χημείας σε ιδιωτικό φροντιστήριο, κυρίως για μαθητές ηλικίας 14-18 με επιλογή ειδικής κατεύθυνσης τη χημεία εδώ και 6 χρόνια.
Επέλεξες να συνεχίσεις με μεταπτυχιακό στο Λονδίνο της Αγγλίας, και συγκεκριμένα με ένα θέμα μεταπτυχιακού ‘Επικοινωνία της Επιστήμης και της Τεχνολογίας’ που θα λέγαμε ότι στην Κύπρο του 2015, θα θεωρούσε κανείς ότι ήταν αρκετά πρωτοποριακό. Τι ήταν αυτό που σε ώθησε στην επιλογή αυτή; Μίλησε μας λίγο για αυτή την εμπειρία.
Όντως ήταν και παραμένει σε πολύ μεγάλο βαθμό ένα πρωτοποριακό και καινοτόμο μεταπτυχιακό. Από πιο νεαρή ηλικία έκρινα ότι το θέμα, της επικοινωνίας της Επιστήμης, είναι ζωτικής σημασίας και ήταν κάτι το οποίο απουσίαζε από τη χώρα μου και θα ήθελα πολύ να μπορούσα να το εντάξω. Επιπλέον, αυτό που με ώθησε στην επιλογή της σπουδής αυτής, ήταν το ότι ήθελα να δοκιμάσω ναι μεν κάτι καινούριο το όποιο θα με οδηγούσε σε νέα μονοπάτια πέρα από τα στεγανά της εργαστηριακής επιστήμης, αλλά παράλληλα να μην με απομάκρυνε από την επιστημονική γνώση.
Σχετικά με την όλη εμπειρία μπορώ να πω πως ήταν συναρπαστική, ένας πολύ δυνατός συνδυασμός γνώσεων, ο οποίος περιλάμβανε σπουδές ιστορίας, φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, εκπαίδευσης, μουσειακής αγωγής, τεχνικών ενημέρωσης μέσω του κινηματογράφου της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου, της έντυπης δημοσιογραφίας και των μέσων μαζικής δικτύωσης.
Εξ’ αρχής από τις περιγραφές των μαθημάτων φαινόταν τόσο συναρπαστική και έντονη ακαδημαϊκή εμπειρία όπου δεν είχα άλλη επιλογή παρά να ακολουθήσω το ένστικτό μου και να μυηθώ στον κόσμο αυτό.
Aντιλαμβανόμαστε ότι αν και ο όρος ‘επικοινωνία της επιστήμης’ υπάρχει εδώ και 50 χρόνια, δεν υπάρχει παγκόσμια κοινός όρος, σε μερικές χώρες ονομάζεται ως ‘η κατανόηση της επιστήμης από το κοινό’, ‘η καλλιέργεια της επιστημονικής λογικής ενώ ο κάθε ορισμός παρέχει πληροφορίες ως προς το εάν η επιστήμη αποτελεί μέρος της κοινωνίας, εάν συνδέεται με κοινωνικά ζητήματα, εάν μειώνει ή ενισχύει την αντίληψη της επιστήμης; Μπορείς να αποδώσεις έννοια στον ορισμό αυτό και να μας εξηγήσεις τη σημασία της επικοινωνίας της επιστήμης και τεχνολογίας στον 21ο αιώνα;
Ακαδημαϊκά θα έλεγα αυτός ο κλάδος αντιπροσωπεύεται καλύτερα με τον ορισμό Επικοινωνία της Επιστήμης και της Τεχνολογίας. Ο Συγκεκριμένος ορισμός περιλαμβάνει όλα όσα κάποιος θα μπορούσε να πει πως συνδέονται με τον τομέα αυτό.
Η σημαντικότητα του δεν σταματά στο ότι ο επικοινωνιολόγος της επιστήμης θα πρέπει να ενημερώνει έγκυρα και έγκαιρα το κοινό για τα επιστημονικά και τεχνολογικά δρώμενα, πάντα σε γλώσσα όπου ο κόσμος μπορεί εύκολα να κατανοήσει. Την ίδια ώρα πρέπει να αφουγκράζεται τον παλμό της κοινωνίας και να τον μεταφέρει στους επιστήμονες. Ο επικοινωνιολόγος της επιστήμης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο συνδετικός κρίκος επιστημονικής κοινότητας και κοινωνίας.
Υπάρχει αγορά και ζήτηση για επαγγέλματα με άτομα που έχουν ειδικευτεί στον τομέα αυτό στην Αγγλία; Στην Κύπρο;
Δυστυχώς, στην Κύπρο δεν έχουν προκηρυχθεί μέχρι σήμερα επίσημα συγκεκριμένες θέσεις εργασίας ή αν υπάρχουν είναι περιορισμένες έως μηδαμινές και προέρχονται κυρίως από τον ιδιωτικό τομέα. Στη δική μου περίπτωση όταν επέστρεψα πίσω στην Κύπρο προσελήφθηκα σε Ιδιωτικό φροντιστήριο όπου διδάσκω-επικοινωνώ την επιστήμη με νεαρά άτομα μέχρι και σήμερα.
Σε αντίθεση με την Κύπρο, στο εξωτερικό και πιο συγκεκριμένα στην Αγγλία, ο κλάδος αυτός ακμάζει εδώ και πολλά χρόνια. Οι επικοινωνιολόγοι της επιστήμης και τεχνολογίας εργάζονται για παράδειγμα σε Πανεπιστήμια, Ακαδημίες, Δημόσια και Ιδιωτικά Ιδρύματα, εταιρείες, Υπουργεία, σχολεία, μουσεία κ.α.
Γιατί πιστεύεις ότι συμβαίνει αυτό (ότι δηλαδή στην Κύπρο δεν υπάρχει τέτοιο επάγγελμα);
Πιστεύω ότι στην Κύπρο τα καθήκοντα του επικοινωνιολόγου της επιστήμης και τεχνολογίας στο περίπου μέχρι και σήμερα διεκπεραιώνονται από άλλα άτομα με περιορισμένα προσόντα για να ανταπεξέλθουν στα ζητούμενα της θέσης. Για παράδειγμα, ότι αφορά την ενημέρωση του κοινού για θέματα επιστήμης, τεχνολογίας, ιατρικής κτλ., αυτό το αναλαμβάνουν παρουσιαστές, δημοσιογράφοι κτλ.
Επίσης, στην Κύπρο η αγορά εργασίας είναι γενικότερα περιορισμένη για πολλούς κλάδους και τα επιστημονικά και τεχνολογικά δρώμενα δεν τρέχουν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς όπως στις χώρες του εξωτερικού, άρα η δημιουργία επικοινωνιολογικών ομάδων μέχρι πρόσφατα μπορεί να ήταν κάτι το οποίο έκριναν οι αρμόδιοι πως δεν χρειαζόταν.
Παρόλα τα πιο πάνω, σήμερα θεωρώ πως οι εν λόγω θέσεις δεν προκηρύσσονται όχι γιατί δεν υπάρχει άμεση αναγκαιότητα, αλλά επειδή οι αρμόδιοι δεν εντόπισαν ή αγνοούν την επείγουσα δημιουργία τέτοιων θέσεων.
Ειδικά μετά και τα τελευταία δεδομένα (covid-19) που παρέλυσαν τον πλανήτη, βλέπουμε πόσο ζωτικής σημασίας ήταν η ύπαρξη επικοινωνιολογικών ομάδων, οι οποίες θα αναλάμβαναν τη συλλογή, διερεύνηση και διοχέτευση της επιστημονικής πληροφορίας στην κοινωνία προς αποφυγή διάφορων δυσάρεστων συνεπειών παραπληροφόρησης.
Μπορούμε να πούμε ότι τα πρόσωπα που αντιπροσωπεύουν και επικοινωνούν την επιστήμη, τεχνολογία και κοινωνία εκ μέρους των Υπουργείων της Κύπρου δεν έχουν εξειδικευτεί στον τομέα αυτό; Πιστεύεις ότι είναι απαραίτητο να έχεις ειδικευτεί στην Επικοινωνία της Επιστήμης και Τεχνολογίας για να το εξασκείς και για να επικοινωνείς προς την κοινωνία την επιστήμη; Εάν ναι, πες μας τις σκέψεις σου.
Φαίνεται πως αυτό συμβαίνει! Δεν μου αρέσει να εκμηδενίζω καταστάσεις ούτε να κινδυνολογώ. Κατανοώ ότι κάποια άτομα μπορεί να μην έχουν τη συγκεκριμένη εξειδίκευση αλλά να απέκτησαν την ανάλογη πείρα και άποψη λόγω της τριβής τους με συγκεκριμένα θέματα. Δεν προτείνουμε να αποκλειστούν εντελώς από το προσκήνιο, αλλά να ενταχθούν επιπλέον άτομα με νέες δεξιότητες, επιστημονικό υπόβαθρο το οποίο να προέρχεται και από χώρες πρότυπα, οι οποίες επενδύουν, εξελίσσονται και εδραιώνονται χρόνια στον τομέα αυτό.
Εν τέλει, όπως μου δίδαξε η εμπλοκή μου με την επικοινωνία της επιστήμης, το μυστικό κρύβεται στα εξής τρία συστατικά, γνώση, συνεργασία και καινοτομία, χωρίς να αποκλείεται κανένας από το τρίπτυχο αυτό ο οποίος είναι ικανός να εντάξει και να εφαρμόσει φρέσκια γνώση για την πρόοδο της κοινωνίας.
Αρχικά, σαν επικοινωνιολόγος είναι σημαντικό να αποκτήσεις την ικανότητα να διαχωρίζεις και να επιλέγεις τις πηγές σου. Πάνω από όλα το να εξειδικευτείς σε αυτό τον τομέα σου προσφέρει βήμα σε πλατφόρμες, πηγές, άτομα τα οποία μπορούν να φανούν χρήσιμα για τεκμηρίωση και διασταύρωση πληροφοριών. Δηλαδή, εκπαιδεύεσαι στο πως να είσαι σωστός δέκτης και δότης πληροφοριών με την ίδια ακρίβεια και αποτελεσματικότητα. Δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι είσαι παντογνώστης, αλλά βρίσκεσαι σε θέση να ενημερώνεσαι για να ενημερώνεις.
Αν το δούμε αντικειμενικά, κάποιος ο οποίος έχει την ικανότητα να πληροφορείται, να συλλέγει και να εξάγει πληροφόρηση μπορεί να το κάνει σε ένα μεγάλο βαθμό με ενδιαφέρον τρόπο και σωστά. Όμως, δεν ξέρει ακριβώς γιατί το κάνει και που βασίζονται, από πού προκύπτουν οι τεχνικές τις οποίες μπορεί να εφαρμόζει.
Η επιστημοσύνη κρύβεται σε πολλά μονοπάτια και σίγουρα χρειάζεται εξειδίκευση και επαγρύπνηση για να μπορείς να βαδίσεις στο σωστό και να “συμπαρασύρεις” και άλλους μαζί σου.
Θεωρείς ότι επιβάλλεται να προκηρυχθούν θέσεις στην Κύπρο για τέτοιο εξειδικευόμενο επάγγελμα; Πιστεύεις ότι θα βοηθήσει να γεφυρώσει τυχόν χάσμα εμπιστοσύνης μεταξύ κοινωνίας και επιστημόνων/επιστημόνισσων στην Κύπρο;
Αναμφισβήτητα, η επιδίωξη για επιστημονική συζήτηση είναι προς το δημόσιο όφελος. Η επικοινωνία της επιστήμης έχει καταστήσει την έρευνα πιο προσιτή και την αναζήτηση της γνώμης και των αντιδράσεων του κοινού πιο εύκολη. Κυρίως η επικοινωνία επενδύει στην μετάδοση, με τον απλούστερο δυνατό τρόπο, ενός επιστημονικού θέματος πάντα βασισμένο σε μια εμπεριστατωμένη άποψη η οποία προκύπτει από άτομα τα οποία έχουν εξειδικευτεί στον τρόπο και την πηγή από την οποία θα λάβουν αξιόπιστη πληροφόρηση κρατώντας την 100% αντικειμενική.
Έχεις βιώσει σεξισμό, κατά τη διάρκεια της ακαδημαϊκής ή επαγγελματικής σου πορείας μέχρι σήμερα και /ή οποιαδήποτε αποθάρρυνση ως προς την επιστημονική ακαδημαϊκή σου επιλογή;
Εγώ προσωπικά δεν βίωσα κάτι τέτοιο σε οποιαδήποτε στιγμή της φοίτησης ή της επαγγελματικής μου καριέρας μέχρι τώρα. Παρόλα αυτά, σαν ενεργό μέλος της κοινωνίας αντιλαμβάνομαι πως τα πράγματα δεν έχουν φτάσει στο επίπεδο ισότητας το οποίο να αντιμετωπίζει όλους τους ανθρώπους με τον ίδιο σεβασμό.
Δυστυχώς, κάποια στοιχεία ρατσισμού και απομόνωσης για διάφορες ομάδες ή μειονότητες απαντώνται συχνά και μέσα από διάφορα παραδείγματα τα οποία όλοι δυστυχώς έχουμε υπόψη.
Tι θα απαντούσες σε αυτούς που ισχυρίζονται ότι είναι δύσκολο να είσαι γυναίκα επικοινωνιολόγος της επιστήμης και τεχνολογίας λαμβάνοντας υπόψη ότι πρέπει να αντιμετωπίζεις και να συμβιβάζεσαι με πολιτικούς και πρόσωπα της εξουσίας και της πολιτικής η οποία είναι ανδροκρατούμενη;
Η επιστήμη αφορά όλους μας, αυτό δεν χωράει διακρίσεις και διαπραγματεύσεις. Το να είσαι γυναίκα ανάμεσα σε ανδροκρατούμενα τοπία δυστυχώς μπορεί να καταστήσει πιο δύσκολο το έργο σου, αλλά όχι ακατόρθωτο! Η εργασία πάντα πρέπει να διεκπεραιώνεται θέτοντας όρια, στόχους και μηδενική ανοχή στο οτιδήποτε μπορεί να προσβάλει ή να μειώσει το έργο σου ή την υπόστασή σου. Τολμώ να πω πως πια στις μέρες μας έχει δοθεί το έναυσμα για νέα ανοίγματα, σε δρόμους πιο υγιείς όπου ανεξάρτητα φύλου, ηλικίας και διαφορετικότητας πρέπει να κερδίζουμε όλοι τον σεβασμό που μας αξίζει.
Φυσικά, δεν κάνουμε τα στραβά μάτια, ούτε ζούμε σε μια ουτοπία όπου δεν βλέπουμε πως παρόλες τις προσπάθειες κάποιες φορές οι δυσκολίες τις οποίες έχουν να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες μοιάζουν αξεπέραστες. Όμως, με σθένος, αλληλεγγύη, κατάλληλη ενημέρωση, διαβούλευση και αισιοδοξία ελπίζουμε σε ένα καλύτερο αύριο για όλες.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι στην Κύπρο υπάρχουν περιορισμένες επαγγελματικές επιλογές στον ιδιωτικό τομέα και καθόλου στο δημόσιο τομέα, θα άλλαζες την επιλογή σου το 2015 στην πιο πάνω εξειδίκευση;
Δεν θα άλλαζα καμία επιλογή μου! Όχι γιατί κάποιες δεν μου στέρησαν κάτι, αλλά γιατί ήταν δικές μου, τις έκανα συνειδητά, αποκόμισα από αυτές σημαντικά μαθήματα ζωής και με βοήθησαν να εξελιχθώ στον άνθρωπο που είμαι σήμερα.
Είναι καλό να αναλογιζόμαστε και να ασκούμε αυτοκριτική για αποφυγή μελλοντικών σφαλμάτων, αλλά ας μη δηλώνουμε μετανιωμένοι γιατί είναι σαν να ακυρώνουμε ένα κομμάτι του εαυτού μας που πρέπει να αγαπούμε με όλο μας το είναι.
Αφήστε μια απάντηση