Ιστορικό αρχείο γυναικών – αναδρομή στη γυναικεία ψήφο
Κείμενο της Δρ. Μαγδαληνής Ανδρέου
Υπάρχουν αρκετές παρανοήσεις όσον αφορά την ιστορία της ψήφου στην Κύπρο γενικά και αυτό αφορά και τα δύο φύλα. Καταρχάς, υπάρχει η εντύπωση ότι το δικαίωμα στο «εκλέγειν και εκλέγεσθαι» εισάγεται στην Κύπρο για πρώτη φορά από τους Βρετανούς. Αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί είναι ότι οι Κύπριοι άνδρες είχαν δικαίωμα ψήφου ήδη από την τελευταία περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας.
Με το πέρασμα στη Βρετανική κυριαρχία το δικαίωμα των ανδρών στο «εκλέγειν και εκλέγεσθαι» κατοχυρώθηκε με την εισαγωγή του Συντάγματος του 1882 και την δημιουργία του Νομοθετικού Συμβουλίου. Στο αντιπροσωπευτικό αυτό σώμα εκλέγονταν 9 Ελληνοκύπριοι και 3 Τουρκοκύπριοι οι οποίοι μαζί με τα 6 Βρετανικά επίσημα μέλη και τον Βρετανό Αρμοστή αποτελούσαν την νομοθετική εξουσία του νησιού. Για να ψηφίσει κάποιος για την εκλογή των μελών του Νομοθετικού Συμβουλίου θα έπρεπε πρώτα από όλα να είναι άνδρας. Θα έπρεπε επίσης να είναι άνω των 21 ετών, να έχει οθωμανική ή βρετανική υπηκοότητα, να ζει στο νησί για τουλάχιστον πέντε χρόνια και να έχει πληρώσει τους φόρους ακίνητης περιουσίας που του αναλογούν. Οι ίδιες προϋποθέσεις ίσχυαν και για την εκλογή μελών σε άλλα αντιπροσωπευτικά συμβούλια όπως τα δημοτικά συμβούλια (με βάση τον νόμο του 1908) ή οι εκπαιδευτικές επιτροπές (με βάση τους νόμους του 1895 και 1905).
Μια ακόμη παρανόηση σχετικά με την ιστορία της ψήφου στην Κύπρο αφορά το πότε ψήφισαν για πρώτη φορά οι γυναίκες.
Εξ’ όσων γνωρίζουμε, η πρώτη φορά που ψήφισαν οι Κύπριες γυναίκες σε εκλογές οφειλόταν σε λάθος. Συγκεκριμένα, από τον εκπαιδευτικό νόμο του 1905, ο οποίος προνοούσε μεταξύ άλλων την ανάδειξη της εκπαιδευτικής επιτροπής των χριστιανικών σχολείων της Λευκωσίας, έλειπε η λέξη «άνδρας». Δηλαδή, το κείμενο του νόμου αντί να γράφει ότι «δικαίωμα ψήφου έχει πας άνδρας φορολογούμενος κάτοικος» έγραφε ότι «δικαίωμα ψήφου έχει πας φορολογούμενος κάτοικος». Εφ’ όσον λοιπόν οι γυναίκες είχαν περιουσία και πλήρωναν τους φόρους τους, αυτό σήμαινε ότι μπορούσαν να ψηφίσουν στις εκλογές, όπως και έκαναν. Συγκεκριμένα, ο Βασίλης Πρωτοπαπάς στην εξαιρετική μελέτη του για την εκλογική ιστορία της Κύπρου αναφέρει ότι από τους 3 χιλιάδες εκλογείς στην πόλη της Λευκωσίας οι χίλιες ήταν γυναίκες. Δεν γνωρίζουμε εάν ο νομοθέτης παρέλειψε σκόπιμα ή όχι τη λέξη «άνδρας». Αυτό που γνωρίζουμε όμως είναι ότι το ζήτημα είχε προκαλέσει σάλο στις εφημερίδες της εποχής οι οποίες ήταν κατηγορηματικά εναντίον της γυναικείας ψήφου. Η εφημερίδα Φωνή της Κύπρου αναφέρει ότι:
Αυτό που φαίνεται να φοβάται η πατριαρχική κοινωνία της εποχής είναι ότι μετά την απόκτηση της ψήφου πιθανόν οι γυναίκες της Κύπρου να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Αμερικανίδων και Αγγλίδων σουφραζέτων και να «εξεγερθούν». Μερικά από τα επιχειρήματα κατά της γυναικείας ψήφου είναι το ότι οι γυναίκες είναι νευρικές και ευεπίφορες στις συγκινήσεις. Επίσης οι γυναίκες θα έπρεπε να προστατευθούν από τις «βρωμερότητες» των κομματικών ανταγωνισμών.
Όπως γράφει χαρακτηριστικά σε επιστολή της προς την εφημερίδα Σάλπιγγα η εκ Πατρών ευπαίδευτος Δεσποινίς και έγκριτος ποιήτρια Ιωάννα Δ. Λιβαθινού:
Η χειραφέτηση των Κυπρίων γυναικών κράτησε μόνο ένα χρόνο, καθώς το επόμενο έτος η Βρετανική Διοίκηση «διόρθωσε» τον σχετικό νόμο προσθέτοντας τη λέξη «άνδρας». Έτσι, με βάση την τροποποίηση του νόμου οι γυναίκες θα συνέχιζαν μεν να πληρώνουν τους φόρους τους αλλά θα έχαναν τα εκλογικά τους δικαιώματα.
Ο επόμενος σταθμός στην ιστορία της γυναικείας ψήφου θα είναι το 1960. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι κατοχυρώνεται σε όλους τους πολίτες του νησιού ανεξαρτήτως φύλου. Αλλά και σε αυτή την περίπτωση τα πράγματα δεν κύλησαν και τόσο ομαλά. Οι πρώτες εκλογές για την ανάδειξη της εκτελεστικής και νομοθετικής ηγεσίας του νησιού δεν θα γίνονταν με βάση το νέο Σύνταγμα. Όπως γράφει ο Φιλελεύθερος,
Εν ολίγοις, αυτό που συζητούταν τότε ήταν ο αποκλεισμός των γυναικών υποψηφίων από τις πρώτες εκλογές. Από ότι φαίνεται, οι άνδρες πολιτικοί της εποχής θεωρούσαν ότι έπρεπε πρώτα να εξοικειωθούν οι ίδιοι με τις λειτουργίες των νέων νομοθετικών σωμάτων ως βουλευτές και μετά από πέντε χρόνια, δηλαδή στις δεύτερες εκλογές, να ακολουθήσουν και οι γυναίκες. Εν τέλει τα μέλη της Μεικτής Συνταγματικής Επιτροπής συμφώνησαν ότι οι γυναίκες θα μπορούσαν να είναι υποψήφιες σε όλες τις εκλογές πριν και μετά την εφαρμογή του Συντάγματος.
Αυτή τη φορά ο τύπος της εποχής τάσσεται υπέρ των δικαιωμάτων της γυναίκας. Το Έθνος γράφει χαρακτηριστικά:
Κάπως έτσι ανοίγει ο δρόμος για την εκλογή των πρώτων βουλευτριών της Κύπρου. Από άποψη ισότητας των φύλων σε πολιτικό επίπεδο η νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία είχε κάνει μια πολύ καλή αρχή. Η δικηγόρος Κωσταντία Βάρδα από την Λάρνακα και η εκπαιδευτικός Kadriye Hulusi Hacibulgur από την Αμμόχωστο εκλέχθηκαν στην Ελληνική και Τουρκική κοινοτική βουλή αντίστοιχα ως βουλεύτριες της Λευκωσίας. Για τη Βουλή των Αντιπροσώπων δε, υποψηφιότητα είχε θέσει και η δικηγόρος Καλλισθένη Μαούνη από τη Λεμεσό η οποία όπως και άλλοι ανεξάρτητοι υποψήφιοι αναγκάστηκε να αποσυρθεί από τον εκλογικό αγώνα κάτω από τις πιέσεις των μεγάλων κομμάτων. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1963, η Ayla Halit Kazim γίνεται η πρώτη Κύπρια μέλος της Βουλής των αντιπροσώπων. Η Kazim επιλέχθηκε από την κοινότητά της για να καθίσει στη θέση του συζύγου της, ο οποίος ήταν εκλεγμένος βουλευτής της επαρχίας Πάφου, όταν αυτός έχασε τη ζωή του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Την ίδια περίοδο η επίσης δικηγόρος Στέλλα Σουλιώτη θα γίνει η πρώτη γυναίκα τόσο στην Κύπρο όσο και παγκοσμίως που θα αναλάβει τη θέση της Υπουργού Δικαιοσύνης.
Παρά την πολύ καλή αρχή, η ισότητα των φύλων στην πολιτική σκηνή της Κύπρου θα έχει πολύ αργή εξέλιξη. Η επόμενη φορά που μια γυναίκα θα εκλεχθεί σε θέση βουλεύτριας θα είναι το 1981 όταν οι ψηφοφόροι της Κερύνειας θα στείλουν την Ρήνα Κατσελλή στα έδρανα της Βουλής των αντιπροσώπων. Σήμερα, η Κύπρος κατέχει μια από τις τελευταίες θέσεις μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. στην συμπερίληψη των γυναικών σε θέσεις λήψης αποφάσεων.
Στην Κύπρο υπάρχει η πεποίθηση ότι η κοινωνική και πολιτική ιστορία των γυναικών του νησιού είναι κάθε άλλο παρά αξιόλογη. Οι περισσότεροι από εμάς νομίζουμε ότι η Κύπρια γυναίκα ήταν πλήρως εξαρτώμενη και υποταγμένη στον σύζυγο, υιό, πατέρα ή αδελφό. Νομίζουμε ότι η γυναίκα απουσίαζε από την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου ή ότι στην καλύτερη περίπτωση έπαιζε το ρόλο του «κομπάρσου». Αλλά ακόμη και μια σύντομη ματιά στις ιστορικές πηγές είναι αρκετή για να μας αποδείξει ότι οι αντιλήψεις μας βασίζονται σε μια πατριαρχική αφήγηση του παρελθόντος.
Η εισαγωγή της ιστορίας των Κυπρίων γυναικών στα εκπαιδευτικά βιβλία θα βοηθήσει να δούμε το παρελθόν μας αλλιώς και να κάνουμε ένα βήμα προς την έμφυλη ισότητα. Την ίδια στιγμή όμως δεν πρέπει να παραβλέψουμε και την ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας στον ενήλικο πληθυσμό. Σε αυτό το πλαίσιο, η μη τυπική εκπαίδευση ενηλίκων μπορεί να αποδειχθεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο. Το Κέντρο Ισότητας και Ιστορίας του Φύλου στο οποίο εργάζομαι ως ιστορικός-ερευνήτρια διοργανώνει συχνά βιωματικά και διαδραστικά εργαστήρια ενηλίκων στα οποία προσπαθούμε πάντα να συμπεριλαμβάνουμε πολλές από τις άγνωστες ιστορίες των γυναικών της Κύπρου. Σκοπός των εργαστηρίων αυτών είναι μέσα από την ανακάλυψη της ιστορίας των γυναικών να αναπτύξουν οι συμμετέχουσες/οντες μια πιο συμπεριληπτική θεώρηση του κόσμου γύρω τους και να «βάλουν τα έμφυλα γυαλιά τους».
Αυτή την περίοδο το Κέντρο διοργανώνει μια σειρά από βιωματικά εργαστήρια και συναντήσεις γυναικών στις οποίες θα συζητήσουμε τη συμμετοχή των γυναικών στην οικοδόμηση της ειρήνης στην Κύπρο. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο https://kiif.com.cy.
Πηγές:
- Βασίλης Πρωτοπαπάς, Εκλογική Ιστορία της Κύπρου: πολιτευτές, κόμματα και εκλογές στην Αγγλοκρατία (1878-1960), Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2011
- Φωνή της Κύπρου, Ζητήματα – Η Χειραφέτησις της Γυναικός, 10 Ιουνίου 1905
- Σάλπιγξ, Ζητήματα και Γνώμαι – Η Γυνή εν τη Πολιτεία, 15 Ιουλίου 1905
- Φιλελεύθερος, Αι γυναίκες της Κύπρου δεν απεκλείσθησαν οριστικώς του δικαιώματος του εκλέγεσθαι, 18 Ιουλίου 1959
- Έθνος, Χωρίς Τίτλο, 1 Οκτωβρίου 1959
- European Institute for Gender Equality: https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2022/domain/power/CY
Αφήστε μια απάντηση