Τα έμφυλα στερεότυπα και οι διακρίσεις κατά των γυναικών εξακολουθούν να υπάρχουν σε πολλές κοινωνίες παρά την θέσπιση νομοθεσιών και πολιτικών που καθιερώθηκαν για τον τερματισμό τους.

Τι συμβαίνει όμως όταν παρατηρείται η έκφραση έμφυλων στερεότυπων από τα ίδια τα Δικαστήρια σε δικαστικές αποφάσεις;

Όταν δικαστές δημιουργούν στερεότυπα ή αποτυγχάνουν να συμβάλουν στην εξάλειψη τους, επηρεάζουν την απονομή δικαιοσύνης σε θύματα έμφυλης βίας. Η στερεοτυπία μπορεί να:

1. θέσει σε κίνδυνο την αμεροληψία των δικαστικών αποφάσεων·
   
   
2. επηρεάσει την κατανόηση της φύσης ενός ποινικού αδικήματος·
   
   
3. επηρεάσει την άποψη δικαστών για την αξιοπιστία ενός μάρτυρα και της δικαιοπρακτικής του ικανότητας·
   
   
4. σταματήσει δικαστές από του να καθιστούν τους παραβάτες νομικά υπεύθυνους·
   
   
5. εμποδίσει την πρόσβαση σε νόμιμα δικαιώματα και προστασίες.[1]

Η προκατάληψη και το στερεότυπο με βάση το φύλο

Η προκατάληψη μπορεί να είναι συνειδητή ή ασυνείδητη, και αποτελεί μια προτίμηση ή προκατάληψη του ενός φύλου έναντι του άλλου, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί με τρόπους οι οποίοι είναι δύσκολο να εντοπιστούν.

Στερεότυπο με βάση το φύλο είναι η γενικευμένη άποψη ή προκατάληψη σχετικά με τα γνωρίσματα ή χαρακτηριστικά που πρέπει να έχουν οι άνδρες και οι γυναίκες ή τους ρόλους που έχουν ή πρέπει να εκτελούν οι άνδρες και οι γυναίκες. [2]

Η έμφυλη προκατάληψη και τα στερεότυπα μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο η οικογένεια, μέλη της κοινωνίας, οι νομικές αρχές και η δικαστική εξουσία ανταποκρίνονται σε περιστατικά βίας με βάση το φύλο, το οποίο από μόνο του εκδηλώνει τέτοια προκατάληψη.

Συνιστούν μια μορφή διάκρισης με βάση το φύλο και αποτελούν ταυτόχρονα και αιτία και αποτέλεσμα της βίας με βάση το φύλο εμποδίζοντας την ικανότητα του νομικού συστήματος να ανταποκρίνεται επαρκώς στη βία αυτή. [3]

Έμφυλη προκατάληψη και στερεότυπα στον τομέα της πρόσβασης στη δικαιοσύνη

Σε πολλές υποθέσεις παγκοσμίως διαπιστώθηκε ότι Δικαστές παρουσιάζουν προκατάληψη με βάση το φύλο όταν επηρεάζονται από μαρτυρία σχετικά με τη σεξουαλική συμπεριφορά του θύματος/θύμα βιασμού στο παρελθόν.

Σε άλλες περιπτώσεις δικαστές έχουν ελαχιστοποιήσει τη σοβαρότητα βίας επειδή συνέβηκε στο σπίτι. Αυτά έχουν ως αποτέλεσμα τη δυσπιστία ή την υποβάθμιση της μαρτυρίας του θύματος και της εμπειρίας του που οδηγούν πολλές φορές σε ποινή η οποία δεν αντικατοπτρίζει τη σοβαρότητα τέτοιων αδικημάτων. [4]

Το ότι οποιοσδήποτε από τους πιο πάνω παράγοντες μπορεί να επηρεάσει την καταδίκη ή να οδηγήσει σε μετριασμό της ποινής, αποτελεί ένδειξη της πραγματικής επίπτωσης της προκατάληψης με βάση το φύλο.

Αξίζει να αναφερθεί ότι η νομικός Navi Pillay  όταν ενεργούσε ως Ύπατος Αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα καταδίκασε τα επίμονα επιβλαβή στερεότυπα με βάση το φύλο που παρουσιάζονται εντός των δικαστηρίων αναφέροντας ότι:

τα κράτη είναι υπόχρεα να εξαλείψουν τα στερεότυπα με βάση το φύλο στις δικαστικές διαδικασίες και σε όλες τις πτυχές του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης διότι “όταν δικαστές λαμβάνουν αποφάσεις οι οποίες βασίζονται σε επιβλαβή έμφυλα στερεότυπα… αυτό συνιστά παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων”. [5]

Εάν ενδιαφέρεσαι να διαβάσεις παραδείγματα για να κατανοήσεις τι είναι τα στερεότυπα και πως αυτά οδηγούν ώστε ένα Δικαστήριο να εξάγει δυσμενή  συμπεράσματα για ένα θύμα  μπορείς να διαβάσεις τις σελίδες 17-19 από τo έγγραφο της Simone Cusack, Eliminating Judicial Stereotyping (2014) στον ακόλουθο σύνδεσμο https://rm.coe.int/1680597b20.

Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών

H  Κύπρος έχει κυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη κάθε Μορφής Διάκρισης σε βάρος της Γυναίκας το 1985. Σύμφωνα με την εν λόγω Σύμβαση συστήνεται Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη των Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών η οποία σήμερα αποτελείται πλέον από 23 εμπειρογνώμονες υψηλής ηθικής στάθμης και ικανότητας στον τομέα που καλύπτει η Σύμβαση (η “Επιτροπή“).

Επιπρόσθετα του πιο πάνω κυρωτικού Νόμου, η Κυπριακή Δημοκρατία έχει προσχωρήσει στο Προαιρετικό Πρωτόκολλο στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη κάθε μορφής Διάκρισης.

Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο, η Επιτροπή έχει αρμοδιότητα να παραλαμβάνει και εξετάζει αιτήματα / παράπονα που υποβάλλονται σύμφωνα με την προβλεπόμενη στο Πρωτόκολλο διαδικασία.

Τέτοιο αίτημα ή παράπονο μπορεί να υποβληθεί από ή εκ μέρους ατόμων ή ομάδων ατόμων υπό τη δικαιοδοσία του Κράτου Μέρους του οποίου αξιώνουν ότι είναι θύματα παραβιάσεων οποιωνδήποτε δικαιωμάτων που διακηρύττονται στη Σύμβαση.

Η Επιτροπή μετά από διαδικασία που προβλέπεται στο Πρωτόκολλο διαβιβάζει τις απόψεις της μαζί με τις συστάσεις της, αν υπάρχουν, στο ενδιαφερόμενο Κράτος Μέρος και το Κράτος Μέρος οφείλει να λάβει υπόψη του τις απόψεις της Επιτροπής μαζί με τις συστάσεις της, και να υποβάλει στην Επιτροπή, εντός 6 μηνών, γραπτή απάντηση, περιλαμβανομένων πληροφοριών για οποιαδήποτε ενέργεια στην οποία προέβη υπό το φως των απόψεων και των εισηγήσεων της Επιτροπής.

Σημαντική Απόφαση της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών**

Στην υπόθεση Karen Tayag Vertido v. The Philippines, η πλειοψηφία της Επιτροπής κατέληξε στο συμπέρασμα ότι:

το Δικαστήριο αξιολόγησε την συμπεριφορά της αιτήτριας/θύματος στερεοτυπικά και σχημάτισε αρνητική γνώμη σχετικά με την αξιοπιστία της. Η κατάληξη αυτή οφείλετο στο ότι το σχετικό Δικαστήριο ανέφερε για το θύμα ότι δεν ανταποκρίθηκε σύμφωνα με το πως ένα “λογικό και ιδανικό θύμα αναμένετο να αντιδράσει σε κατάσταση βιασμού”.

Τι θεωρήθηκε στερεοτυπικό;

Το ότι το Δικαστήριο στις Φιλιππίνες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αιτήτρια ήταν αντιφατική αντιδρώντας ταυτόχρονα με αντίσταση τη μια φορά και με συναίνεση την άλλη, καταλήγοντας ότι αυτό ήταν προβληματικό.

Τι ανέφερε η Επιτροπή;

Tο Δικαστήριο σύμφωνα με την Επιτροπή δεν εφάρμοσε την αρχή ότι η αποτυχία ενός θύματος να προσπαθήσει να αποδράσει δεν αναιρεί τη διάπραξη βιασμού.

Αντιθέτως, το εν λόγω Δικαστήριο έδειξε ότι ανέμενε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά από την αιτήτρια θεωρώντας ότι η αιτήτρια “δεν ήταν μια δειλή γυναίκα που μπορούσε εύκολα να τρομοκρατηθεί“. [6]

Είναι ξεκάθαρο από την απόφαση, όπως ανέφερε η Επιτροπή, ότι η αξιολόγηση του Δικαστηρίου της αξιοπιστίας της εκδοχής των γεγονότων της αιτήτριας επηρεάστηκε από στερεότυπα όπως:

• το ότι η αιτήτρια δεν ακολούθησε αυτό που αναμενόταν από ένα “λογικό και ιδανικό θύμα” ή,
  
  
• τι θεωρούσε το ίδιο το Δικαστήριο ως λογική και ιδανική αντίδραση μιας γυναίκας κατά τη διάπραξη του αδικήματος του βιασμού.

Η πλειοψηφία της Επιτροπής κατέληξε επισημαίνοντας με ανησυχία ότι:

η δικαστική απόφαση περιείχε “διάφορες αναφορές σε στερεότυπα σχετικά με την σεξουαλικότητα του άνδρα και της γυναίκας που υποστήριζαν την αξιοπιστία του κατ’ισχυρισμό δράστη παρά την αξιοπιστία του θύματος”.

Καταλήγουμε επισημαίνοντας ότι τα αδικήματα όπως η έμφυλη βία η κακοποίηση, ο σεξισμός και άλλες μορφές σοβαρής βίας κατά των γυναικών δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ριζικά και αποτελεσματικά όταν υπάρχει έλλειψη βούλησης από το ίδιο το σύστημα και τα δικαστήρια να αντιμετωπίζουν τέτοιες υποθέσεις απελευθερωμένα από στερεότυπα και προκαταλήψεις.