Οι τηλεοπτικές διαφημίσεις και τα στερεότυπα που προβάλλονται σε αυτές είναι γεγονός.

Το άρθρο αυτό επιδιώκει να ενημερώσει σχετικά με την απαγόρευση προβολής περιεχομένου σε διαφήμιση όταν το περιεχόμενο υποβαθμίζει άτομο ή εισάγει / προάγει διακρίσεις με βάση το φύλο.

Όλοι έχουμε έρθει αντιμέτωποι με διαφήμιση για την προώθηση ενός προϊόντος ή υπηρεσίας η οποία απεικονίζει μια γυναίκα ως σύμβολο σεξουαλικότητας και αντικείμενο της ανδρικής επιθυμίας στη θέση άλλης γυναίκας, επιδεικνύοντας κατά βάση τις σωματικές της προδιαγραφές (αφήνοντας να νοηθεί ότι η άλλη γυναίκα έχει λιγότερο ιδεατό σώμα / πρόσωπο και προδιαγραφές) και vice versa.  Πολλοί έχουμε επίσης δει διαφήμιση όπου απεικονίζεται η γυναίκα σε μια ιδεατή θέση όπως για παράδειγμα στην κουζίνα και γενικότερα με διαφήμιση που η γυναίκα απεικονίζεται ως ‘αντικείμενο’ διαθέσιμο για την όρεξη οποιουδήποτε άνδρα.

Το πρόβλημα με το πιο πάνω είναι ότι δημιουργείται η εντύπωση ότι μια γυναίκα πρέπει να μοιάζει με ένα συγκεκριμένο τρόπο (και καλύτερο όπως αφήνουν οι διαφημίσεις να νοηθεί) , ότι οι άνδρες προτιμούν τη γυναίκα με τον τρόπο με τον οποίο απεικονίζεται, ότι η γυναίκα πρέπει να είναι νοικοκυρά και γενικότερα ότι πρέπει να κατέχει συγκεκριμένα εμφανισιακά προσόντα ενώ δεν προβάλλονται κατά πλειοψηφία ικανότητες της που έχουν να κάνουν με το πνευματικό της επίπεδο και τη μόρφωση της.

Σίγουρα για να αλλάξει η προσφορά και ζήτηση της αγοράς των μέσων ενημέρωσης πρέπει η ίδια η κοινωνία να αλλάξει και να διδάσκει από νωρίς στα παιδιά ότι η εγγενή αξία τους δεν κρύβεται στην εμφάνιση τους. Αυτό όμως είναι θέμα για άλλη συζήτηση. Το άρθρο αυτό επιδιώκει να θέσει συνοπτικά τι είναι επιτρεπτό, σύμφωνα με την Κυπριακή νομοθεσία, να προβάλλεται σε τηλεοπτικές διαφημίσεις.

Ο περί Ραδιοφωνικών και Τηλεοπτικών Οργανισμών Νόμος

Σύμφωνα με το άρθρο 30Ε (γ) , (i) και (ii) του περί Ραδιοφωνικών και Τηλεοπτικών Οργανισμών Νόμου του 1998 (7(I)/1998) (ο “Νόμος“) οι οπτικοακουστικές εμπορικές ανακοινώσεις, περιλαμβάνουν και τις τηλεοπτικές διαφημίσεις. Οι πάροχοι λοιπόν υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι οπτικοακουστικές εμπορικές ανακοινώσεις που μεταδίδουν απαγορεύεται να:

• θίγουν το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας∙
  
  
• εισάγουν ή να προάγουν διακρίσεις βάσει φύλου.

Παράπονο

Ο Νόμος διασφαλίζει ότι όταν οποιοδήποτε πρόσωπο θίγεται άμεσα από την παράβαση οποιωνδήποτε διατάξεων του παρόντος Νόμου ή των Κανονισμών που εκδίδονται δυνάμει αυτού, από τηλεοπτικούς ή ραδιοφωνικούς οργανισμούς οι οποίοι υπάγονται στη δικαιοδοσία της Δημοκρατίας, έχει δικαίωμα:

(α) Να υποβάλει παράπονο ενώπιον της Αρχής και να ζητήσει τη λήψη μέτρων από την εν λόγω Αρχή για συμμόρφωση του τηλεοπτικού ή ραδιοφωνικού οργανισμού με τις εν λόγω διατάξεις·

(β) να προσφύγει ενώπιον των δικαστικών αρχών με αγωγή εναντίον του τηλεοπτικού ή ραδιοφωνικού οργανισμού ο οποίος έχει παραβεί τις εν λόγω διατάξεις.

Αρμόδια αρχή

Η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου (η “Αρχή“) είναι ανεξάρτητος φορέας, ο οποίος συστάθηκε βάσει του Νόμου και αποτελεί το αρμόδιο ρυθμιστικό όργανο, αναφορικά με τη ρύθμιση και τον έλεγχο του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου στην Κύπρο. Ο κατάλογος των αρμοδιοτήτων της Αρχής αναφέρονται στο άρθρο 3 (2) του πιο πάνω Νόμου.

Όταν υποβληθεί παράπονο ή υποπέσουν στην αντίληψη της Αρχής παραβάσεις των Νόμων ή των Κανονισμών, η Αρχή ορίζει Λειτουργό για να αναλάβει τη σχετική διερεύνηση.

Ποια είναι η διαδικασία που προβλέπεται;

• Ο/ η Λειτουργός αφού διερευνήσει το παράπονο / καταγγελία, υποβάλλει σχετικό πόρισμα στην Αρχή.
• Στην περίπτωση που δε διαπιστωθούν πιθανές παραβάσεις, η διαδικασία ολοκληρώνεται και ο /η παραπονούμενος/η ενημερώνεται σχετικά.
• Στην περίπτωση που διαπιστωθούν πιθανές παραβάσεις, τότε η Αρχή καλεί τον οργανισμό όπως υποβάλει γραπτώς τις θέσεις του / εξηγήσεις του, εντός 15 ημερών από τη λήψη της επιστολής.
• Μετά από 15 ημέρες, η υπόθεση εκδικάζεται από την Αρχή σε συνεδρία της και το κείμενο της απόφασης αποστέλλεται στον οργανισμό για να υποβάλει τις θέσεις του για σκοπούς επιβολής κυρώσεων εντός 10 ημερών.
• Μετά από 10 ημέρες, η Αρχή συνεδριάζει εκ νέου και αποφασίζει ποια θα είναι η κύρωση στην εν λόγω υπόθεση.
• Η απόφαση αποστέλλεται στον οργανισμό, ενώ αμέσως μετά η απόφαση κοινοποιείται στον/ην παραπονούμενο /η.

Όλες οι αποφάσεις της Αρχής δημοσιοποιούνται και είναι διαθέσιμες στον ιστοχώρο http://www.crta.org.cy .

Κυπριακός Κώδικας Δεοντολογίας Επικοινωνίας

Σχετικός με τα πιο πάνω είναι και ο Κυπριακός Κώδικας Δεοντολογίας Επικοινωνίας το άρθρο 4 του οποίου αναφέρει ότι: [1]

“Οι Διαφημίσεις πρέπει να σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και δεν πρέπει να περιέχουν ή να υπαινίσσονται καμία μορφή διάκρισης όπως μεταξύ άλλων τη φυλή, την εθνικότητα, την καταγωγή, τη θρησκεία, το φύλο, την ηλικία την αναπηρία ή τη σεξουαλική ταυτότητα”.

To άρθρο 12 του πιο πάνω Κώδικα επίσης προβλέπει ότι οι διαφημίσεις δεν πρέπει να υποβαθμίζουν, να υποτιμούν ή να επιδιώκουν να γελοιοποιήσουν κανένα άτομο ή ομάδα ατόμων.

4η Παγκόσμια Διάσκεψη για τις Γυναίκες του 1995

Αξίζει επίσης να ανατρέξουμε ιστορικά στην 4η Παγκόσμια Διάσκεψη για τις Γυναίκες του 1995 η οποία πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο και στην οποία συμμετείχαν 185 Κράτη Μέλη, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος.

Κατά την εν λόγω Διάσκεψη υιοθετήθηκε ψήφισμα για τη χειραφέτηση και των προώθηση των γυναικών σε ολόκληρο τον κόσμο, περιγράφοντας σειρά στόχων για την επίτευξη της ισότητας των φύλων σε τομείς όπως η οικονομία, οι γυναίκες στην εξουσία ή οι γυναίκες και το περιβάλλον (το “Ψήφισμα“).

Το Ψήφισμα

Σύμφωνα με το εν λόγω Ψήφισμα οι Κυβερνήσεις, οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί, ο ιδιωτικός και δημόσιος τομέας όπως και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας πρέπει να λάβουν δράση και συγκεκριμένα ως προς την:

• ευαισθητοποίηση όσο αφορά την ευθύνη των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην προώθηση μη στερεότυπων εικόνων γυναικών και ανδρών καθώς και την
• ενθάρρυνση των υπεύθυνων για τo περιεχόμενο των μέσων ενημέρωσης να δημιουργήσουν κατευθυντήριες γραμμές και κώδικες δεοντολογίας.

Το Ψήφισμα επίσης αναφέρει ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πρέπει να ενθαρρύνονται ώστε να εξετάζουν την επίδραση των στερεότυπων εικόνων με βάση το φύλο , συμπεριλαμβανομένου αυτών που αναδεικνύονται δια μέσω των εμπορικών διαφημίσεων, και να λάβουν μέτρα για την εξάλειψη τέτοιων εικόνων. Μεταξύ άλλων αναφέρονται ενδεικτικά τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν από Κυβερνήσεις τα οποία περιλαμβάνουν:

• την ενθάρρυνση διεξαγωγής προγραμμάτων κατάρτισης για επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης,
• την ενθάρρυνση δημιουργίας και χρήσης μη στερεότυπων, ισορροπημένων και ποικιλόμορφων εικόνων των γυναικών στα μέσα ενημέρωσης,
• την ενθάρρυνση των μέσων ενημέρωσης από του να αποφεύγουν να παρουσιάζουν τις γυναίκες ως κατώτερες και να τις εκμεταλλεύονται ως σεξουαλικά αντικείμενα αλλά αντιθέτως να τις παρουσιάζουν ως δημιουργικά ανθρώπινα όντα που συνεισφέρουν στην ανάπτυξη,
• την έλλειψη ευαισθησίας, όπως αναφέρεται στο Ψήφισμα, σε θέματα που αφορούν το φύλο στα μέσα επικοινωνίας σχετίζεται με το γεγονός ότι ενώ περισσότερες γυναίκες εμπλέκονται σε θέσεις στον τομέα της επικοινωνίας, λίγες διατηρούν θέση σε επίπεδο λήψης αποφάσεων ή σε διοικητικά συμβούλια τα οποία επηρεάζουν την πολιτική των μέσων επικοινωνίας.

Aν και το πιο πάνω Ψήφισμα δεν είναι νομικά δεσμευτικό, καλεί τα Κράτη Μέλη που το υπέγραψαν όπως παρουσιάζουν εθελοντικά έκθεση σχετικά με την πρόοδο που σημειώθηκε ως προς τους στόχους που τίθενται στο Ψήφισμα.

Στην ανάρτηση μας εδώ γίνεται περαιτέρω αναφορά στις σχετικές νομοθετικές πρόνοιες γύρω από το ζήτημα των στερεοτυπικών διαφημίσεων και σε διεθνή πρότυπα που θεωρούμαι ότι αποτελούν παραδείγματα προς μίμηση για την Κύπρο.

Ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης

Η διαφήμιση, είναι ένα παντοδύναμο εργαλείο, καθώς έχει τη δυνατότητα να επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους με μια μόνο εικόνα. Αν και πολλοί πιστεύουν ότι αγνοώντας την μένουν ανεπηρέαστοι, στην πραγματικότητα οι εικόνες στη διαφήμιση δρουν ως κοινωνικοί παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τη στάση, τις πεποιθήσεις, τη συμπεριφορά μας και τις αξίες.[2]

Μέσα από σχετική βιβλιογραφία αποδεικνύεται ξεκάθαρα ότι η διαφήμιση συμβάλλει στην ανισότητα των δύο φύλων προάγοντας τον σεξισμό. Ο σεξισμός αναφέρεται στην απεικόνιση των ανδρών και των γυναικών με μειονεκτικό τρόπο σχετικά με τις δυνατότητες και τις ικανότητές τους. [3]

Διαβάστε επίσης το κατατοπιστικό  άρθρο στην Huffington Post Greece στο οποίο αναφέρονται παραδείγματα σεξιστικών διαφημίσεων.