Σε προηγούμενο άρθρο μας αναφερθήκαμε στον ξεχασμένο για πολλούς Νόμο, τον περί της Θέσπισης Ελάχιστων Προτύπων σχετικά µε τα Δικαιώµατα, την Υποστήριξη και την Προστασία Θυµάτων της Εγκληµατικότητας Νόµος του 2016 (51(I)/2016) (ο «Νόµος για τα Δικαιώµατα των Θυµάτων»).

Φυσικό πρόσωπο το οποίο υπέστη ζηµία είτε αυτή είναι σωµατική,ψυχική, συναισθηµατική ή και οικονοµική η οποία προκλήθηκε από αξιόποινη πράξη βάση του πιο πάνω Νόμου όπως η βία με βάση το φύλο σε κάθε επαφή με δημόσια αρχή, ή οργάνωση πρέπει να αντιμετωπίζεται όπως πιο κάτω. Επίσης σε υποθέσεις δικαστηρίου είναι πολύ σημαντικό όπως διασφαλίζονται τα δικαιώματα του πιο πάνω προσώπου και ιδιαίτερα όπως αποφεύγεται η δευτερογενής θυματοποίηση του.

Υποχρεώσεις εμπλεκόμενων υπηρεσιών – Αστυνομίας

Τα πρότυπα / η διαδικασία βάσει της οποίας η Αστυνοµία πρέπει να λειτουργεί κατά την επαφή της µε το θύµα σύµφωνα µε το Νόµο για τα Δικαιώµατα των Θυµάτων καθορίζονται στα άρθρα 4 – 9 και 18-21.

Θύµα το οποίο επιθυµεί να συνεργαστεί µε τις διωκτικές αρχές, στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας, θεωρείται µάρτυρας που χρήζει βοήθειας κατά την έννοια του περί Προστασίας Μαρτύρων Νόµου και, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο, εντάσσεται στο Σχέδιο Προστασίας Μαρτύρων και Συνεργατών της Δικαιοσύνης [(Άρθρο 17 (1)].

Κάθε εµπλεκόµενη υπηρεσία όπως η Αστυνοµία πρέπει να αντιµετωπίζει το θύµα µε σεβασµό, ευαισθησία, εξατοµικευµένη, επαγγελµατική και χωρίς διακρίσεις προσέγγιση, σε κάθε επαφή του θύµατος µε τις υπηρεσίες υποστήριξης θυµάτων ή τις διωκτικές και δικαστικές αρχές που ενεργούν στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας [(Άρθρο 4(1)].

Πληροφορίες που πρέπει να παρέχει η Αστυνομία στο θύμα

Η Αστυνοµία κατά την πρώτη της επαφή µε το θύµα πρέπει να παρέχει µεταξύ άλλων, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, πληροφορίες για:

☑το είδος της υποστήριξης που µπορεί να λάβει το θύµα και από ποιον, οι οποίες συµπεριλαµβάνουν, κατά περίπτωση, βασικές πληροφορίες σχετικά µε την πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη, οποιαδήποτε ειδική υποστήριξη, συµπεριλαµβανοµένης της ψυχολογικής βοήθειας, και σε εναλλακτική στέγαση·

☑τις διαδικασίες που αφορούν την καταγγελία της αξιόποινης πράξης και το ρόλο του θύµατος στο πλαίσιο των διαδικασιών αυτών [(Άρθρο 6(α), (β)]·

☑τον τρόπο και τους όρους παροχής προστασίας, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων προστασίας·

☑τον τρόπο και τους όρους υπό τους οποίους το θύμα μπορεί να λάβει αποζημίωση·

☑σε περίπτωση που το θύμα κατοικεί σε κράτος μέλος εκτός της Δημοκρατίας, όπου τελέστηκε η αξιόποινη πράξη, και η πρώτη επαφή με εμπλεκόμενη υπηρεσία πραγματοποιείται στη Δημοκρατία τυχόν ειδικά μέτρα, διαδικασίες ή ρυθμίσεις που υπάρχουν στη διάθεσή του για την προστασία των συμφερόντων του στη Δημοκρατία·

☑τις διαθέσιμες διαδικασίες υποβολής καταγγελιών σε περίπτωση που τα δικαιώματα του θύματος δεν γίνονται σεβαστά από την εμπλεκόμενη υπηρεσία·

☑τα στοιχεία επαφής του αρμόδιου λειτουργού της εμπλεκόμενης υπηρεσίας, για σκοπούς επικοινωνίας σχετικά με την υπόθεσή του·

☑τον τρόπο και τους όρους επιστροφής των εξόδων της συμμετοχής του στην ποινική διαδικασία

Όλα τα πιο πάνω είναι πολύ σημαντικά ζητήματα για τα οποία τα θύματα έχουν δια νόμου δικαίωμα να λαμβάνουν πληροφόρηση από κάθε εμπλεκόμενη υπηρεσία κατά την πρώτη τους επαφή και τα οποία θεωρούμε ότι πρέπει να επενεργούν υπό μορφή checklist για κάθε αρχή κατά τις επαφές της με κάθε θύμα εγκλήματος και δη βίας.

Προστασία για παν ενδεχόμενο

Εξίσου σημαντική είναι η πρόνοια του Νόμου για τα Δικαιώματα των Θυμάτων, ότι ένα θύµα έχει δικαίωµα να λαµβάνει αποτελεσµατική και κατάλληλη προστασία από τις Αρχές, από πιθανή εκδίκηση ή εκφοβισµό, ειδικότερα κατά τη διάρκεια και µετά την έρευνα και δίωξη του δράστη [(Άρθρο 17(3)].

Δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε ότι σε περίπτωση που το θύµα είναι παιδί, οι διωκτικές αρχές πρέπει να εξασφαλίζουν ότι η διερεύνηση ή η άσκηση ποινικής δίωξης, δεν εξαρτάται από την υποβολή καταγγελίας από το θύµα ή εκπρόσωπό του και ότι η ποινική διαδικασία δύναται να συνεχιστεί ακόµα και εάν το πρόσωπο αυτό αποσύρει την κατάθεσή του. Προβλέπεται επίσης ότι οι διωκτικές αρχές δύνανται να συνεχίσουν τη δίωξη και µετά την ενηλικίωση του θύµατος [(άρθρο 17 (4)].

Υπάρχει επίσης νοµοθετική ρύθµιση για την αποζηµίωση του θύµατος που συνεργάζεται µε τις διωκτικές αρχές ως µάρτυρας σε ποινική διαδικασία από τη Δηµοκρατία για οποιαδήποτε έξοδα στα οποία αυτό υπόκειται, λόγω της συµµετοχής του στην ποινική διαδικασία. Αυτό δίδει ένα βήµα, µια ώθηση στο θύµα το οποίο πολλές φορές αποθαρρύνεται από του να καταγγείλει και να προχωρήσει σε δικαστική διαδικασία λόγω του οικονοµικού κόστους στο οποίο θα υποβληθεί.

Δικαίωµα στο σεβασµό της ιδιωτικής ζωής

Αντιμετώπιση από εμπλεκόμενες υπηρεσίες

Με γνώµονα την αποφυγή δευτερογενούς και επαναλαµβανόµενης θυµατοποίησης, αντεκδίκησης ή εκφοβισµού των θυµάτων, ο Νόµος για τα Δικαιώµατα των Θυµάτων προβλέπει ότι κάθε εµπλεκόµενη υπηρεσία πρέπει να διασφαλίζει ότι παρέχεται σε πρόσωπο που υπέστη βία µε βάση το φύλο, ειδική υποστήριξη και προστασία λόγω του υψηλού κινδύνου δευτερογενούς και επαναλαµβανόµενης θυµατοποίησης, εκφοβισµού και αντεκδίκησης που συνδέονται µε τέτοιου είδους βία [(Άρθρο 4(1)(ζ)].

Αντιμετώπιση από Δικαστήριο

Στα πλαίσια ποινικής διαδικασίας ενώπιον Δικαστηρίου ο Νόµος επίσης προβλέπει ότι το Δικαστήριο (µε την επιφύλαξη των δικαιωµάτων της υπεράσπισης*) αξιολογώντας ατοµικά την προσωπική κατάσταση του θύµατος, θα διασφαλίζει ότι το θύµα τυγχάνει ειδικής µεταχείρισης που αποβλέπει στην αποτροπή επακόλουθης θυµατοποίησής του, από ερωτήσεις σχετικά µε την ιδιωτική ζωή του και από άσκοπες ερωτήσεις καθώς και από τους κινδύνους ψυχικής, συναισθηµατικής ή ψυχολογικής βλάβης, και θα διασφαλίζει την προστασία της αξιοπρέπειας του θύµατος [(άρθρο 17(2)].

*Ως δικαίωµα της υπεράσπισης, µπορεί να θεωρηθεί το δικαίωµα της αντεξέτασης του θύµατος στη δίκη το οποίο είναι θεµελιώδες δικαίωµα και κατοχυρώνεται από το Άρθρο 30.3.(γ) του Συντάγµατος της Κυπριακής Δηµοκρατίας.

Ένα δικαστήριο ωστόσο σύµφωνα και µε τον πιο πάνω Νόµο θα πρέπει να σταθµίσει τα συµφέροντα της υπεράσπισης και το δικαίωµα στο σεβασµό της ιδιωτικής ζωής του θύµατος. Τέτοιο ήταν και το ζήτηµα που το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων (το «ΕΔΑΔ») καλέστηκε να εξετάσει στην εξαιρετικά σηµαντική υπόθεση Υ. κατά Σλοβενίας, 28.05.2015, (Αριθ. Προσφυγής 41107/10).2) όπως θα αναφερθεί πιο κάτω.

Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Το ΕΔΑΔ κατά την εξέταση των εθνικών διαδικασιών βάσει των άρθρων 3 και 8 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων (η «ΕΣΔΑ») έκρινε ότι ήταν πρωτίστως ευθύνη του προεδρεύοντος Δικαστή να διασφαλίσει ότι ο σεβασµός της προσωπικής ακεραιτότητας της αιτήτριας θα προστατευόταν επαρκώς κατά την ακροαµατική διαδικασία.

Aναφερόµενο στην πιο πάνω Οδηγία για τα Δικαιώµατα των Θυµάτων, το ΕΔΑΔ αποφάσισε ότι υπήρξε παραβίαση του Άρθρου 8 (δικαίωµα στο σεβασµό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) της ΕΣΔΑ, διαπιστώνοντας ότι:

οι Αρχές της Σλοβενίας δεν προστάτευσαν την προσωπική ακεραιότητα της προσφεύγουσας κατά τη διάρκεια της ποινικής έρευνας και της δίκης. Συγκεκριµένα, όφειλαν να είχαν αποτρέψει το φερόµενο ως δράστη από τη χρήση προσβλητικών και ταπεινωτικών σχολίων στην κατ’ αντιπαράθεση ανάκριση κατά τη διάρκεια της δίκης.

“ενώ έπρεπε να επιτρέπεται στην υπεράσπιση ένα ορισµένο περιθώριο αµφισβήτησης της αξιοπιστίας της προσφεύγουσας, η κατ’ αντιπαράθεση εξέταση δεν πρέπει να χρησιµοποιείται ως µέσο εκφοβισµού ή ταπείνωσης των µαρτύρων”.

Kατάληξη

Εν κατακλείδι, το βέβαιο είναι ότι η εκπαίδευση των εµπλεκόµενων υπηρεσιών και η κατάρτιση λειτουργών τους κρίνεται απαραίτητη ώστε να υπάρξει ευαισθητοποίηση και να διασφαλιστούν τα δικαιώµατα των θυµάτων αλλά και ο λεπτός χειρισµός που οι υποθέσεις τέτοιας φύσεως απαιτούν.

Εξάλλου αυτό αποτελεί και υποχρέωση της Δηµοκρατίας δυνάµει του Νόµου για τα Δικαιώµατα των Θυµάτων [(Άρθρο 24)].